HİSDER (Hikmet İlim ve Sanat Derneği) in Meram Uluslararası Gençlik Akademisinde 22 Nisan 2019 tarihinde düzenlediği Pazartesi toplantılarında Eğitimci Yazar Ahmet ÇELİK “Osmanlıdan Cumhuriyet’e Konya’da Dini Eğitim Kurumları” konusunda dernek üyelerine bilgi verdi.

Ahmet Çelik konuşmasının başında bir İslam şehri olan Konya’nın 1076 yılında fethedildiğini, 1097-1308 yılları arasında Selçukluya başkentlik yaptığını, Orta Asya’dan gelen göçlerle şehrin canlı hâle geldiğini, medreselerde ilmi hayatın oldukça renkliolduğunu belirtti.

Prof. Dr. Caner Arabacı’nın “Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri” adlı kitabında Selçuklu dönemi Konya’sında 12 medrese, Karamanoğulları döneminde üç medrese ve Osmanlı döneminde de 49 medrese bulunduğu zikredilir. Kapısında 28 hadis-i şerif işlenen Karatay Medresesinde “Tefsir”, kapısında Fetih ve Yasin surelerinin yazılı olduğu İnce Minare Medresesinde  “Dârül Hadis”, Sırçalı Medresede ise “Fıkıh”  ilimleri tahsil ediliyordu.

Alman diplomat Osmanlı Konya’sını “Dervişler Kenti” olarak nitelendiriliyor. Kadiri, Nakşibendî, Bektaşi, Halveti, Ahi gibi tasavvufi ekollerin türbeleri tekke ve zaviyelerin kapatıldığı 1925’e kadar yaşamıştır. Mevlâna Dergâhı (asitane) başta olmak üzere Gazezler, Söylemez, Bekir Sami Paşa Tekkelerinin yanında Ali Gav ve Mahmudiye Medreseleri yaygın eğitim kurumları bulunuyordu. Konya Salnamesinde, 1916 yılında nüfusu 30.000 olan Konya’da 45 cami ve 145 mescit olduğu belirtiliyor. Kapu Cami, Şerafeddin Cami ve Alaaddin Camisinde de faal bir dini hayat vardır. Selahattin camilerinde eğitim faaliyetlerine devam ediliyor.

Mahalle Mektepleri Selçuklular Döneminde “Sıbyan”, İslâm dünyasının ilk asırlarında “Küttâb” olarak adlandırılıyordu. 20.yüzyılın başında Konya’da her üç, dört mahallede bir mahalle mektebi vardı. Bunların en meşhurları Akkülah Mektebi. Taş Mektep, Boyalı Mektebi, Dolav Mektebi, Türbe Mektebi’dir. Mahalle mekteplerinde Kur’an’la birlikte ilmihal ve bazı temel aritmetik bilgileri ile matematik öğretilirdi. Hafız çocuklar bu mekteplerden yetişirdi. Cuma akşamları evlerde aşrı şerif okuyan çocuk sesleri yükselirdi. Bu okulları bitirenler rüşdiye’ye giderler ve kabiliyetli olanlar ise medreselere devam ederler, diğerleri ise ya devlet memuru olur ya da bir sanat icra etmek üzere mesleğe yönlendirilirdi.

Sıbyan okullarına çocuklar 4 yıl,4 ay 4 gün olunca “Amin Alayları” düzenlenerek alınıyordu. Çocuk eşeğe bindirilir. “Şol cennetin ırmakları” ilahisi söylenirdi. Karma eğitimin olduğu Sıbyan okullarına çocuklar üç yıl boyunca devam ediyorlardı.1875’te Vali Mahmut Esat Paşa zamanında modern okullar açılmıştır. Konya altı mahalleye ayrılarak kız, erkek olarak ayrılan bahçeli okullar yapılıyor. Bu okullar: Köprübaşı Mahallesi’nde Aziziye, Topraklık Mahallesi’nde Mecidiye, Altınçeşme Mahallesi’nde e Mahmudiye, Hacı Fettah Mahallesi’nde Feyziyye, Karaciğan Mahallesi’nde Feridiye ve Hamidiye Mahallesinde Hamidiye İbtidaileri’dir. Bu dönemde Konya’da 140 sıbyan okulu da faaliyette idi.

1905’te Konya’da 83’ü erkek, 8’i kız olmak üzere 91 resmi ibtidai mevcuttur.1914’de yılına gelindiğinde ise Konya’da 417’si ibtidai, 148’i sıbyan olmak üzere 565 okul mevcuttur. Bu okullardan 273’ü erkek, 22’si kız ve 22’si karma eğitim vermektedir. 1914’de resmi iptidailerde 15.524’i erkek, 2.203’i kız olmak üzere toplam 17.727 öğrenci vardır. Aynı dönemde 473 öğretmen bu ibtidailerde görev yapmaktadır. Bu okullarda din eğitimde veriliyordu. Rüştiyelerde üç yıl boyunca üçer saat Kur’an-ı Kerim dersleri vardı. Yine kız ortaokullarında hem Kur’an-ı Kerim ve Tecvid, hem Ulûm-ı Diniyye dersleri vardı. Darü’l Muallimin okulunda öğretmen yetiştiriliyordu, okullarda dinİ eğitimde veriliyordu.1889’de Konya Lisesi, 1901’de Sanayi Mektebi, 1907’de Hukuk Mektebi açılmıştı.

1900’lü yıllarda altı vilayetin bağlı olduğu Konya’da, merkezde 49 medrese olmak üzere toplam 626 medresede 28 bin öğrenci eğitim görüyordu. Müderrisler belli günlerde camilerde halka açık tefsir ve hadis dersi okutuyorlardı. Mevlâna Dergâhı ile Sultan Selim’de Mesnevi dersleri de halka açık veriliyordu.

İkinci Meşrutiyetin ilanı ile Konya’da birçok ibtidai okulla birlikte özel okullar da açılmıştır. Bu okullardan en önemlisi“Konya Islah-ı Medaris-i İslamiye Cemiyeti”nin açtığı okuldur. Bugünkü İmam Hatip Liseleri’nin öncüsü ve modeliolan bu okulda dini ilimlerin yanında müspet ilimlerde okutulmaktaydı. Konya Islah-ı Medaris 1909’da açılmış ve 1917’de kapatılmıştır. İttihat ve Terakki okulun önünü kesmiştir. Türkçe konuşmak yasak olduğu için kısa sürede Arapça öğreniyorlardı. Hacıveyiszade Efendi, Fahri Kulu Efendi, İbrahim Hakkı Konyalı, Saatçi Osman Efendi, Ali Sami Yücesoy, Abdullah Tanrıkulu gibi önemli şahsiyetler yetişir. Yayın organı Meşrik-i İrfan dergisindeki yazıda; bu medresede dünyanın diğer coğrafyalarında görevlendirilmek üzere Çince, Urduca, Japonca öğretilerek İslam misyonerlerinin de yetiştirilmesi için çaba sarf ediliyordu. Bina yol açma bahanesiyle yıkılmıştır, kütüphanesi yağmalanmıştır.

İsmet İnönü Okulu’nun olduğu yerde Dar’ül Hilafeti Aliye Medresesi bulunuyordu.284 öğrencisi bulunan okulda 3 yıl eğitim görüyorlardı.26 Mart 1923’te Atatürk, Eşi Latife Hanım’la birlikte medreseyi ziyaret etmiş, öğrencilere sorduğu sorulara aldığı cevaplar karşısında son derece memnun kalmıştır. Atatürk Ankara’ya döndükten sonra öğretmenlere 100’er, öğrencilere de 5’er lira para göndermiştir.1924 yılında çıkartılanTevhid-i Tedrisat Kanunu’yla medreseler kapatılmıştır. 29 yerde İmam Hatip Okulları, bir yerde de Darü’lfünun’abağlı İlahiyat Fakültesi açılması yoluna gidiliyor.

 Konya’da 12 Mart 1924’te açılan İmam Hatip Okulu 1926’da kapatılıyor.1926’dan itibaren dini eğitim ilgisizlikten ve kamudan çıkarıldığı için “Fetret Devri” başlıyor. En son 1931’de İstanbul ve Kütahya İmam Hatip Okulları, 1934’te ise İlahiyat Fakültesi kapatılıyor. Müderrislerin bir kısmı evlerine çekilirken bir kısmı da CHP zihniyetine yanaşıyor. Hicret edenler Şam’da eğitim faaliyetlerinde bulunurken bazıları da gizli eğitim faaliyetlerinde bulunuyorlar. Hac yolculuğu 1950 yılına kadar yasaktır.

200 metreden yakın birbirine yakın camiler ya kapatılıyor ya da yıkılıyordu. Babalık gazetesinde camilerin satılması ile ilgili haberlere rastlıyoruz. Eşref Edip “Kara Kitap” ta, İbrahim Hakkı Konyalı bu camilerle ilgili bilgi veriyor. Bulgur Tekkesi 1934’te açılırken 1946’dan itibaren dini eğitim verilmeye başlanıyor. 1951’de Celalettin Ökten’in gayretleriyle İmam Hatip Okulları açılıyor. İlk Müdürü Ali Rıza Uğurlu’nun olduğu Konya İmam Hatip Okulu 5 Kasım 1951’de 25 öğrenci ile eğitime başlıyor. Bursa’dan gelen bin kitap okul kütüphanesinin temelini oluşturuyor.

Ahmet ÇELİK konuşmasının sonunda”Konya İmam Hatip Okulu” adlı çalışmayı tamamladığında  kitap olarak basılacağını, din eğitiminin niteliğinin artırılması, sağlıklı, güvenilir, sahih bir şekilde bunun sağlanması temennisinde olduğunu, Konya’nın  bir İslam şehri olarak  kıyamete kadar bâki kalmasının   insanların gayreti ve azmine bağlı olduğunu belirtti. Dernek Başkan Yardımcısı Mustafa DÜNDAR ve Prof. Dr.Mikail BAYRAM tarafından Ahmet ÇELİK’e dernek plaketi takdim edildi. 



HİSDER | HİKMET İLİM ve SANAT DERNEĞİ

Aksinne Mahallesi Gülen Sokak No:4/B Meram /KONYA
Genel Sekreter Muzaffer TULUKÇU : 0 (506) 510 01 60
Sekreter Hasan ÖZÜCAN : 0 (536) 360 17 63